الهام آمرکاشی: طبق نتایج آمارگیری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۹، سرانه مطالعه ایرانی‌های ۱۵ سال به بالا در روز حدود ۱۶ دقیقه و ۳۲ ثانیه برآورد شده است که از این میزان ساعت مطالعه ماهانه، ۶ ساعت و ٣٢ دقیقه سرانه مطالعه کتب غیردرسی، یک ساعت و ٢٣ دقیقه سرانه مطالعه روزنامه و ٢٣ دقیقه سرانه مطالعه نشریات بوده است و ایران در شاخص سرانه مطالعه رتبه سی‌ویکم جهان را به خود اختصاص داده است.

یادداشت- رمزگشانیوز؛ «مسبب ناترازی‌ها کتاب‌نخواندن است». بند مذکور را مسعود پزشکیان -رئیس دولت چهاردهم- روز شنبه بیست‌وچهارم آبان‌ماه در آیین ملی گرامیداشت «روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار»‌ بیان کرد و گفت:‌ اگر ما امروز با ناترازی‌های متعدد روبه‌رو هستیم، به دلیل آن است که کتاب نخوانده‌ایم، تاریخ گذشتگان را به خوبی رصد نکرده‌ایم و از تجربه‌های آنان بهره نگرفته‌ایم.
رئیس جمهور در این مراسم با تأکید بر جایگاه رفیع کتاب در حیات فکری و اجتماعی ملت‌ها، کتاب و کتابخوانی را «راه نجات کشور از مشکلات» و «رمز زنده بودن جامعه و عقب نماندن از قافله رشد و پیشرفت در جهان امروز» توصیف کرد و گفت: «در روزگاری که کشور با مسائل و چالش‌های گوناگون مواجه است، این کتاب است که می‌تواند راه‌حل مشکلات را در درون خود عرضه کند و گره از مسائل بگشاید».

این مطالب در حالی به گوشه‌ای از کتاب‌نخوانی، معضل همچنان ادامه‌دارِ فرهنگی- اجتماعیِ جامعه اشاره دارد که سیدعباس صالحی -وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی- نیز با اشاره به ناترازی در حوزه مطالعه و کتاب، ضمن ارائه آماری از تولیدات کتاب، با بیان اینکه «در حوزه تولید کتاب، کارنامه بدی نداریم و در سال گذشته، ۱۱۹ هزار کتاب تولید شد و در ۶ ماه نخست امسال نیز علیرغم وقوع جنگ، آمار‌ها همانند همین دوره زمانی سال گذشته بود»، معتقد است: اما ناترازی اصلی در این قسمت است که کمتر می‌خوانیم. به گفتۀ وی: «وقتی مروری بر آمار‌ها می‌کنیم اعداد عجیب و غریبی دیده می‌شود؛ در سال ۱۳۸۲ از مردم سوال شده بود که آیا به جز کتاب درسی، کتاب دیگری هم می‌خوانید؟ ۶۳.۵ درصد مردم در پاسخ به این سوال گفته بودند: بله! همین سوال در سال ۱۳۹۴ تکرار شده بود و ۴۱.۴ درصد پاسخ مثبت داده بودند و در نهایت در سال ۱۳۹۸، ۳۲.۸ درصد به این سوال پاسخ بله داده بودند. به عبارت دیگر در دوره زمانی دو دهه‌ای مطالعه کتاب به اندازه بسیار زیادی کاهش پیدا کرده است. این آمار‌ها زنگ هشدار است».

اگرچه در این میان، طی سنوات گذشته تا کنون، پیشنهاداتی از سوی کارشناسان ذی‌ربط عنوان شده که آنچه به شدت در این راستا حائز اهمیت است، جدا از مباحث کلیشه‌ای که معمولاً در یک بازه زمانیِ مشخص، مطرح و سپس به فراموشی سپرده می‌شود؛ تمرکز بر جریان سیال جامعه کنونی است که بر مدار فضای مجازی و شبکه‌های متعدد اجتماعی در حال چرخش است.
آخرین آمار ارائه ‌شده از «سرانه مطالعه» در ایران، طبق نتایج آمارگیری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۹، سرانه مطالعه ایرانی‌های ۱۵ سال به بالا در روز حدود ۱۶ دقیقه و ۳۲ ثانیه برآورد شده است که از این میزان ساعت مطالعه ماهانه، ۶ ساعت و ٣٢ دقیقه سرانه مطالعه کتب غیردرسی، یک ساعت و ٢٣ دقیقه سرانه مطالعه روزنامه و ٢٣ دقیقه سرانه مطالعه نشریات بوده است و ایران در شاخص سرانه مطالعه رتبه سی‌ویکم جهان را به خود اختصاص داده است. 
در تقابل، تعداد ساعاتی که افراد جامعه در شبکه‌های اجتماعی صرف می‌کنند، قابل تعمق است.
در گزارشِ مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) که در یک طرح نظرسنجی به بررسی «مصرف شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی مردم ایران» پرداخته، آمده است: «افراد در گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ سال به طور میانگین ۳ ساعت و ۸ دقیقه در شبانه‌روز از شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. این زمان برای افراد ۳۰ تا ۴۹ سال ۲ ساعت و ۱۶ دقیقه و برای افراد بالای ۵۰ سال یک ساعت است».

در این راستا، توجه به بندی از یک جستار دارای اهمیت است: «شاید عموم مردم، کتاب خواندن محض علاقه و بدون چشم‌داشت کاربردی را تفریحی نخبگانی، اشرافی و بی‌قیدانه در نظر می‌گیرند. نوعی بیگانگی میان عامه مردم و کتاب احساس می‌شود؛ به‌طوری که چگونگی، چرایی و احساس حاصل از خواندن برای آن‌ها چندان روشن نیست. از نظر آن‌ها کتاب‌خواندن کاری است که حوصله، دل خوش و نفسی که از جای گرم بلند می‌شود دارد».
پاراگراف مذکور که تا حد بسزایی به فرهنگ‌سازی و ترویج فرهنگ کتابخوانی اشاره دارد، در مرحله ابتدایی نیازمند ورود جدی رسانه ملی در این زمینه است که به عنوان مثال؛ برنامه‌ «کتاب‌باز» در این خصوص، خود به تنهایی سندی کافی است برای چشاندنِ طعم کتاب برای عامه مردم که با تکیه بر گزاره‌ای از گزارشِ مدون در این راستا: «کتاب‌باز، برنامه‌ای که به مردم می‌فهماند کتاب‌خواندن نه فرهیختگی و روشنفکری می‌خواهد، نه بیکاری و فراغت مطلق و نه‌ حتی‌ پول زیاد و کتاب‌ها دقیقا در مورد همان چیزهایی نوشته می‌شوند که عامه مردم با آن‌ها درگیرند: خانواده، روابط، تلاش، موفقیت، شکست، شادی، غم و فقر».

با توجه به علل و موارد گسترده در این زمینه و عنایت به شیب نزولیِ فرهنگ مطالعه در کشور، انتظار جدی از مسئولان وقت در این زمینه است که راه را برای ورودِ دوبارۀ برنامه‌های اینچنینی باز کرده و بتوان شاهد این مهم بود که فرهنگ کتاب‌خوانی و ترویج آن، جایی در رسانه ملی دارد که اشاعه فرهنگ کتاب‌خوانی از طریق رسانه ملی، یک راه از هزاران راه نرفته در این زمینه است.